خیلی از ما خاطرهای از دوران کودکی خود در حافظه‌مان داریم که به همراه پدر، مادر یا یکی از اقوام خود به آبمیوه‌فروشی یا ساندویچی معروفی دور یکی از میدان‌های شهر می‌رفتیم. بیشترین چیزی هم که در ذهنمان مانده است شلوغی میدان‌هاست. ماشین‌های متعددی که دور میدان در رفت‌وآمد بودند و از خیابان‌های منتهی به میدان مسیر خود را به‌سوی قسمت دیگری از شهر ادامه می‌دادند.
میدان‌ها یکی از شلوغ‌ترین قسمت‌های هر شهر هستند. درواقع میدان یک عنصر شهری است که خیابان‌های مختلف در قسمتی از شهر را به هم متصل می‌کند. پیرامون میدان می‌تواند مغازه‌هایی وجود داشته باشد و آن میدان به پایگاهی برای گذران اوقات فراغت مردم تبدیل شده باشد، می‌تواند وجود نداشته باشد. شاید با خود فکر کنید که میدان‌ها بدون هیچ طرحی، طراحی می‌شوند؛ اما واقعیت، خلاف این باور است. طراحی میدان نیز مانند هر قسمت دیگری شهر از اصولی پیروی می‌کند.
در این نوشتار می‌خواهیم به بررسی اصولی بپردازیم که در طراحی یک میدان باید از آن‌ها پیروی کرد. در پایان این مطلب به پاسخ این سؤالات خواهید رسید که یک طراحی میدان استاندارد چه ویژگی‌هایی دارد و به چه نکاتی توجه می‌کند؟
طراحی میدان
راجع به اصولی که در طراحی میدان باید رعایت شوند، پژوهش‌ها و تحقیقات بسیاری انجام شده و اصول مختلفی نیز بیان شده است. 9 اصل کلیدی که باید در طراحی یک میدان شهری رعایت شود عبارتاند از:
اصول ده گانه طراحی میدان‌های شهری
- تصویر و هویت
از لحاظ تاریخی، میدان‌ها مرکز جوامع محسوب می‌شدند و به طور سنتی به شکل‌گیری هویت کل شهر کمک می‌کردند. گاهی از یک فواره‌ی آب برای ایجاد تصویری قوی از میدان استفاده می‌کردند. برای مثال چشمه‌ی باشکوه تروی در رم باستان یا فواره سوان در میدان لوگان فیلادلفیا را در ذهن خود تصور کنید. همچنین تصویر بسیاری از میدان‌ها با ساختمان‌های بزرگی مثل کلیسا، تالارهای شهر یا کتابخانه‌ها در اطراف آن‌ها عجین شده است.
امروزه احداث میدانی که به مهمترین مکان شهر تبدیل شود – بتواند به کل جامعه هویت بخشد – یک چالش بزرگ بر سر راه طراحان است. اما چالشی نیست که بتوان از آن غفلت کرد و باید به این موضوع در طراحی میدان توجه کرد که میدان قرار است چگونه هویت‌بخش جامعه باشد.
- جاذبه‌ها و مقاصد
هر میدان بزرگی، عناصر کوچک‌تری دارد که باعث جذب افراد به خود می‌شود. این عناصر می‌تواند شامل کافه‌های فضای باز، فوارهها، مجسمه‌ها یا صحنه‌ای برای اجرای نمایش باشد. این عناصر برای اینکه جذاب به نظر برسند لزوماً نباید بزرگ باشند. درواقع بهترین میدان‌های شهری، جاذبه‌های کوچک متعددی مثل گاری‌های دست‌فروش یا زمین بازی دارند که در کنار یکدیگر باعث جذب مردم و کشاندن آن‌ها به سمت میدان می‌شوند. - قدرت ده
در طراحی میدان برخی برای اینکه میدان تبدیل به مقصد افراد جامعه برای گذران وقت باشد، از ایده‌ی “قدرت ده” استفاده می‌کنند. قدرت ده به این معناست که اگر ده مکان خوب در میدان ایجاد شود و هرکدام فعالیت خاصی داشته باشند که برای مردم جذاب و سرگرم‌کننده به نظر برسد، یک تصویر کلی خوب از میدان ارائه می‌دهد. درنتیجه میدان به هدف خود می‌رسد و تبدیل به مقصدی برای خیلی از مردم شهر می‌شود که اوقات فراغت خود را در آنجا بگذرانند.
- امکانات رفاهی
تصور کنید که در میدان سطل زبالهای برای انداختن زباله یا نیمکتی برای نشستن وجود داشته باشد. همین امکانات به ظاهر ساده باعث ایجاد احساس راحتی بیشتر در شما می‌شود. ایجاد امکانات رفاهی کوچک و ساده تفاوت زیادی در احساسی که حضور در یک میدان به فرد می‌دهد، ایجاد می‌کند.
نورپردازی می‌تواند درعین حال که هویت میدان را تقویت می‌کند، باعث آسان‌تر شدن رفت‌وآمد در آن قسمت هم شود. ایجاد وسایل بازی ابتدایی که باعث سرگرم کردن کودکان می‌شود نیز بر جذابیت میدان می‌افزاید. - طراحی انعطافپذیر
کاربری میدان در طی زمان ممکن است تغییر کند. به همین دلیل اگر عناصری که در میدان ایجاد می‌شوند، انعطافپذیر باشند و این قابلیت را داشته باشند که تغییر شکل دهند، از ایجاد چالشهایی که در آینده تغییر کاربری میدان قرار است به وجود بیارد، جلوگیری می‌کنند. - استراتژی فصلی
یک میدان موفق تنها با یک استراتژی طراحی یا مدیریتی نمی‌تواند شکوفا شود. میدان‌های بزرگی مثل راکفلر با فصول سال عوض می‌شوند. کافه‌های روباز، نمایشگاههای مختلف و پیستهای اسکیت متناسب با استفاده مردم یک شهر از فضا، از فصلی به فصل دیگر تغییر می‌کنند. - دسترسی
یکی از اصولی که در طراحی میدان باید در نظر گرفته شود، موضوع دسترسی خیابان‌ها به میدان است. بهترین میدان‌ها آنهایی هستند که بهترین دسترسی‌ها را دارند. یک میدان استاندارد باید به ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی دسترسی داشته باشد و خطوط ترافیکی اطراف آن به کندی حرکت کنند.
- اندازه‌ی میدان و تناسب آن با فضا
یکی از موارد دیگری که در طراحی میدان باید به آن توجه شود، اندازه‌ی میدان است. ابعاد میدان باید با فضایی که قرار است در آن احداث شود، خیابان‌ها و ساختمان‌های اطراف تناسب داشته باشد. اگر میدان به نسبت فضا خیلی بزرگ یا خیلی کوچک باشد مشکلاتی در رفت‌وآمد افراد به وجود میآورد. - توجه به نقطه‌ی کانونی
اگر قرار است که فواره یا مجسمهای در میدان تعبیه شود، باید در نقطه‌ی کانونی میدان باشد. اگر خارج از این نقطه قرار بگیرد هم از جذابیت بصری فضا میکاهد و هم تناسب فضا را به هم میریزد. - محوطه‌سازی
محوطه‌سازی از اصول بسیار مهمی است که در طراحی یک میدان باید در نظر گرفته شود. این اصل شامل توجه به مصالح به کار برده شده در ساخت میدان و هماهنگی آن‌ها با ساختمان‌های اطراف و فضا است. برای نمونه رنگ مصالح کف میدان بهتر است با پالت رنگی کلی فضا تناسب داشته باشد.
