مرور کارنامه علیرضا تغابنی؛ معمار «پرسش‌ساز» ایرانی!

معمار خلاق ایرانی، علیرضا تغابنی متولد 1356 در تهران است. سال 1381 از دانشگاه گیلان فارغ التحصیل شد و سپس در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران مقطع دکترا را ادامه داده است.

تغابنی با مهارتی خلاقانه، عناصر معماری ایرانی باستان را به طرح‌هایی نوین تبدیل کرده و آثاری را با رویکرد معاصر خلق کرده است.

در ادامه مجله تالی همراه باشید تا به بررسی افتخارات و خط فکری معمار، همچنین عناصر و اصولی که در آثارش بهره گرفته است بپردازیم.

علیرضا تغابنی در قاب تاریخ

1356	تولد تهران
1381	فارغ التحصیلی از دانشگاه گیلان
1387	تاسیس دفتر معماری رازان جایزه معمار 87 برای پروژه «ویلایی برای یک دوست»
1388	تاسیس دفتر معماری دیگر (next office)
1390	جایزه معمار «ویلای امیر»
1391	رتبه دوم مشترک جایزه معمار «ویلای کوهسار»
1392	جایزه معمار «خانه شریفی ها»
1393	جایزه معمار خاورمیانه «خانه شریفی ها» فستیوال جهانی معماری «خانه شریفی ها»
1394	جایزه معمار «نمایشگاه صنعتی-اداری آریو چوب» رتبه سوم مشترک جایزه معمار «ویلای برادر کوچک تر»
1396	رتبه سوم جایزه معمار «دوگانه صفا دشت»
1397	جایزهٔ آکادمی سلطنتی دورفمن برنده جایزه خانه آینده فستیوال جهانی معماری «خانه گویم»
1402	World Festival of Interiors 2023 inside

خط فکری معمار

آثار تغابنی نه تنها دیده را می‌نوازند، بلکه ذهن را نیز درگیر می‌کنند. به گفته خودش «معماری باید بتواند مانند یک اثر هنری عمل کرده و برای مخاطب پرسش ایجاد کند.» او توانسته پیچیدگی را به ساده‌ترین و شفاف‌ترین حالت ممکن به نمایش بگذارد و عقایدش را به اجرا درآورد. در آثار او، توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی، نور طبیعی، بهینه سازی انرژی و خلاقیت دیده می‌شود.

تغابنی مفسر معماری باستانی ما به زبان معاصر است. او گذشته را تکرار نمی‌کند بلکه آن را بازخوانی می‌کند و با الهام از تاریخ، معماری معاصر را به روش خودش با تاریخ پیوند می‌زند و زیبایی را به موثرترین حالت، اجرا می‌کند.

رد پای معماری ایران باستان در آثار تغابنی

تغابنی در آثار خود از عناصر معماری ایرانی مانند حیاط، ایوان، گنبد، طاق، رواق، تالار و اتاق کمک گرفته و آن‌ها را با زبان امروزی و با توجه به شرایط محیطی و اقتصادی تفسیر کرده است. او از مفاهیمی مانند درونگرایی، پرهیز از بیهودگی، مردم‌محوری، خودبسندگی و نیارش در طراحی‌های خود پیروی کرده است. از مهم‌ترین عناصر و اصول استفاده شده در آثار تغابنی می‌شود به موارد زیر اشاره کرد:

اردکانی

سیستم اردکانی یک روش معماری است که برای تهویه و خنک کردن فضاهای ساختمانی در مناطق گرم و خشک ایران استفاده می‌شود. این سیستم به عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی شناخته می‌شود که بدون مصرف انرژی، نقش مهمی در بهبود شرایط آب‌وهوایی و زیست‌بومی دارد. در «خانهٔ شریفی‌ها»، تغابنی از این عنصر معماری ایرانی استفاده کرده است. اردکانی یک سیستم پنجره‌ای است که با چرخاندن چوب‌های آن میتوان فضای داخلی را به فضای خارجی باز یا بست. این طراحی به خانه امکان تنظیم نور، دما، حریم خصوصی و ارتباط با محیط را می‌دهد.

چهارطاقی

چهارطاقی یک الگوی معماری است که در آن یک فضای مربعی شکل با چهار طاق در هر ضلع احاطه شده است. این الگو در معماری ایرانی بسیار رایج است و برای ساختن گنبدها، تالارها، ایوان‌ها و حیاط‌ها استفاده می‌شود. تغابنی در برخی از آثار خود از چهارطاقی به عنوان یک عنصر زیبایی و ساختاری استفاده کرده است. برای مثال، در پروژهٔ «خانه گویم»، او یک چهارطاقی را در مرکز حیاط قرار داده است که با توجه به نیازها و شرایط محیطی قابل تنظیم است. این چهارطاقی باز و بسته میشود و نور و باد را به فضاهای داخلی می‌رساند. همچنین، در پروژهٔ «ویلای برادر بزرگتر»، او یک چهارطاقی را در سقف ویلا قرار داده است که با استفاده از سایه بان‌ها، نور را به فضاهای زیرین می‌رساند.

ایوان

فضایی سرپوشیده است که از سه طرف دیوار و از یک طرف ستون‌ها و تیرها حمایت می‌شود. ایوان یک عنصر مهم در معماری ایرانی است که در بسیاری از بناهای تاریخی و مذهبی دیده می‌شود. تغابنی در «ویلای برادر کوچکتر» از ایوان به عنوان یک عنصر اصلی طراحی استفاده کرده است.

گنبد

سقفی کروی است که بر روی یک بنای مربعی یا مستطیلی قرار می‌گیرد. گنبد یک عنصر برجسته در معماری اسلامی است که نشان دهنده شکوه و عظمت است. تغابنی در ساختمان «تله کابین رامسر» از گنبد به عنوان یک عنصر مدرن و زیبا استفاده کرده است.

چهارایوانی

چهار ایوانی یک الگوی معماری است که در آن یک صحن مربعی شکل با چهار ایوان در هر ضلع احاطه شده است. تغابنی در برخی از آثار خود از چهار ایوانی به عنوان یک عنصر زیبایی و ساختاری استفاده کرده است. او در پروژهٔ «مجتمع مسکونی سدروس»، یک چهار ایوانی را در مرکز مجتمع قرار داده است که با توجه به نیازها و شرایط محیطی قابل تنظیم است. این چهار ایوانی باز و بسته می‌شود و نور و باد را به فضاهای مسکونی می‌رساند.

شبستان

فضایی سرپوشیده است که در زیر زمین قرار می‌گیرد و از آن برای خنک کردن و تهویه فضاهای ساختمانی استفاده می‌شود. او در برخی از آثار خود از شبستان به عنوان یک راه حل اکولوژیک و اقتصادی برای خنک کردن بناهایی که در مناطق گرم و خشک قرار دارند، استفاده کرده است. در پروژهٔ «خانه گویم»، او یک شبستان را در زیر حیاط قرار داده است که با استفاده از بادگیر و قنات، هوای خنک را به فضاهای داخلی می‌رساند. استفاده از شبستان در زیر تراس پروژه «مجتمع مسکونی سدروس» نیز دیده می‌شود.

آجر

یک مصالح ساختمانی است که از خاک رس پخته شده تشکیل شده و در معماری ایرانی از دوران باستان تاکنون به کار رفته است. آجر دارای خواصی مانند مقاومت، دوام، عایق بودن، زیبایی و هماهنگی با محیط است. در بسیاری از آثار او استفاده از آجر به چشم می‌خورد که آن را نه تنها در نما بلکه در طراحی داخلی پروژه‌ها نیز استفاده کرده است. بهره گیری از این عنصر در پروژه های مجتمع مسکونی سدروس، خانه شماره 93 تهران پارس، خانه گویم و ساختمان نظام مهندسی استان قزوین دیده می‌شود.

برونگرایی و درونگرایی

او در برخی از پروژه‌های خود از مفاهیم برونگرایی و درونگرایی به عنوان یک روش برای تعامل با محیط و ایجاد فضاهای متنوع و متحرک استفاده کرده است. نمونه بارز استفاده از این مفهوم را می‌توانید در خانه گویم ببینید.

نور طبیعی

استفاده از نور طبیعی در آثار علیرضا تغابنی یکی از ویژگی‌های مهم و خلاقانه او است. او با استفاده از نور طبیعی به عنوان یک انرژی پاک و زیبا، فضاهای معماری را روشن، گرم، زنده و جذاب می‌کند. تغابنی همچنین با کنترل و فیلتر کردن نور طبیعی، از مشکلات ناشی از تابش مستقیم خورشید مانند گرمای بیش از حد، تیرگی و تاری چشم جلوگیری می‌کند.

روش‌های مختلف بهره گیری از نور درآثار او عبارتند از:

• پنجره‌های بزرگ و شیشه‌ای که نور را به فضاهای داخلی می‌رسانند. مثال: خانه شماره 93 تهرانپارس
• سایه بان‌ها، پرده‌ها، لعاب‌ها و مواد بازتابنده که نور را کنترل، تغییر جهت، تقویت یا کاهش می‌دهند. مثال: ویلای برادر بزرگتر
• قنات‌ها، شبستان‌ها، تونل‌ها و تراس‌ها که نور را در زیر زمین گردش داده و با تبادل حرارتی با خاک، آن را خنک می‌کنند. مثال: مجتمع مسکونی سدروس.

همانطور که متوجه شدید پروژه‌های تغابنی، تعریف مخصوص خود را دارند و با وجود الهام گرفتن از معماری باستانی ایران، تقلیدی در آن‌ها دیده نمی‌شوند. همین کار باعث متفاوت شدن آثارش شده است و افتخارات زیادی را برایش به ارمغان آورده است.

برای خواندن مطالب بیشتر، مجله تالی را دنبال کنید.